الف)اهمیت مرور:
ازآنجا که حفظ آیات باهمه ی شرایط آسانتر از نگهداری آنهاست،مرور محفوظات نیاز به اراده ی قوی تری دارد. چنان که امام باقر علیه السلام میفرماید: نگهداری عمل از خود عمل دشوارتر است.
مرور با روش صحیح و برنامه ریزی منظم موجب بازیابی،تقویت و ماندگاری محفوظات میشود.
۴.جمله بندی:
برای آنکه حفظ با روش صحیح و اصولی انجام شود،پس از سه مرحله پیشین،چنان که قبلا اشاره شد آیات متوسط و طولانی باید جمله بندی شوند. این کار لازم است با توجه به علامت های صحیح وقف و ابتدا بصورت دقیق و صحیح انجام شود.درسایه شناخت و رعایت مواضع وقف و ابتداست که معانی قرآن،بیان،اهداف آن،شناخته و سودمندی آن،آشکار میشود.
برای دستیابی به نتیجه بهتر در حفظ باید از تمام عواملی که به انجام آسان تر و قوی تر آن کمک میکند بهره مند شد. لازم است حافظ قدم به قدم طبق اصول و شیوه های صحیح آیات را بخاطر بسپارد تا آیات کلام وحی همیشه در ذهن بماند. طی مراحلی که در ادامه می آید دسترسی به این مقصد را سهل تر و حفظ را تقویت میکند:
هدف اصلی از تلاوت قرآن،آشنایی با معارف عالی و بلندآن و تبعیت ازدستورات الهی است.حفظ متن آیات،زمینه ساز خوبی برای دستیابی به این هدف اساسی است. اما در کنار حفظ آیات موارد دیگری وجود دارندکه پرداختن به آنها خالی از منفعت نمیباشد. ازآن جمله حفظ شماره ی آیه،نام سوره و شماره جز است.
هدف اصلی از تلاوت قرآن،آشنایی با معارف عالی و بلندآن و تبعیت ازدستورات الهی است.حفظ متن آیات،زمینه ساز خوبی برای دستیابی به این هدف اساسی است. اما در کنار حفظ آیات موارد دیگری وجود دارندکه پرداختن به آنها خالی از منفعت نمیباشد. ازآن جمله حفظ شماره ی آیه،نام سوره و شماره جز است.
سوره ها:
برای حفظ سوره ها پیش از هرچیز لازمست نام سوره به خاطر سپرده شود. در مرحله ی بعد باید آیات آن سوره را به ترتیب تا پایان حفظ نمود. سوره های کوتاه را میتوان دریک نوبت از برنامه ی حفظ قرار داد و آنها را بترتیب،آیه به آیه و یکجا حفظ نمود. اما حفظ سوره های متوسط و طولانی در یک نوبت ممکن نیست. بنابراین طی برنامه ای منظم براساس سطر و صفحه به حفظ آنها میپردازیم.
تعیین مدت زمان حفظ بستگی به علاقه،سن،میزان،فعالیت وسطح هوش و استعداد افراد دارد. بدیهی است که نمیتوان برای همه،زمان بندی یکسانی مشخص نمود،اما تجربه نشان داده است که برای رسیدن به مقصودوموفقیت در حفظ کل قرآن بایددرآغاز مقدار کمتری حفظ نمودوباکسب تجربه ی بیشتربرمیزان آن افزود. البته از آنجا که به یاد ماندن و تثبیت،زمان بیشتری نسبت به حفظ میطلبد لازم است از سرعت،عجله،شتاب و بخاطر سپاری میزان بالایی از محفوظات درهرنوبت پرهیز کرد.
« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ »
قرآن منشور زندگی مسلمانان وقانون اساسی آنان است.بنابراین هر فردمسلمان لازم است با آن درارتباط باشدوانس بگیرد. یکی از بهترین راههای انس با این کلام آسمانی حفظ آیات است. اما سوال اینجاست که درچه سنی میتوان حفظ قرآن را شروع کرد؟برای موفقیت بیشتر باید حفظ را ازجزاول آغاز نمودیاجز سی ام؟آیا سن حافظ در نقطه آغاز آن موثراست؟
.jpg)
در كشور مصر- كه از نظر قرائت قرآن بانغمه هاى دلنشين درسطح بالايى قراردارد- قارى قرآن به كـسـى گـفـته مى شود كه , افزون برتوان تلاوت دلنشين , حافظ نيز باشد.
بنابر اين , آن كه حافظ نـيـسـت -حتى اگر قرآن را با صوت خوش بخواند- قارى خوانده نمى شود.
دراين باره , آگاهى از نظر قاريان معروف جهان سودمند مى نمايد.
.jpg)
حفظ قرآن مانند تلاوت آن آثاري فراوان و ارزنده دارد. برخي از آثار حفظ آيات قرآن مجيد، عبارت است از:
1.پاداش اخروي
حافظان قرآن در بهشت جايگاهي والا دارند و پاداش آنان دو چندان خواهد بود. پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: درجات بهشت به تعدد آيههاي قرآن است. وقتي كه صاحب قرآن وارد بهشت شود، به وي ميگويند بخوان و بالا برو، كه هر آيهاي را درجهاي است. پس برتر از درجة حافظ قرآن درجهاي نيست.
.jpg)
شاید از شما سوال شود که در آغاز بعثت پيامبر صلي اللّه عليه و آله براي حفظ قرآن از تحريف و نابودي یکی از راه های اصلی به خاطر سپردن آيات الهی بوده است؛ ولي اكنون ـ كه چاپ و نشر به پيشرفتي باور نكردني دست يافته ـ چرا از حفظ قرآن سخن مي‌گوييم؟
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت: كلام الاهي تنها براي جلوگيري از تحريف و نابودي به خاطر سپرده نمي‌شد تا با پيشرفت صنعت چاپ حفظ بيهوده جلوه كند. اين امر انگيزه‌هاي گوناگون دارد كه برخي از آنها عبارت است از:
.jpg)
براى حفظ قرآن، لازم است به موارد ذيل توجه كنيد:
1. گرفتن تصميم جدى و باقى ماندن بر تصميم.
2. داشتن جوابهاى قانع كنندهاى براى سؤالهاى ذيل: چرا حفظ مىكنم؟ فايدهاش چيست؟ قرآن چيست؟ سخن كيست؟ روى من چه اثراتى ممكن است داشته باشد؟ چقدر به قرآن علاقه دارم؟ چه چيزى از قرآن براى من مهمتر است؟ چه كتابى از اين مهمتر است؟ و...
3. قرائت صحيح و روان قرآن؛ به طورى كه در هيچ جاى قرآن مشكل قرائت نداشته باشيد.
.jpg)
براى حفظ قرآن روشهاى گوناگونى بيان و تبيين شده كه هر كدام در جاى خود، داراى ويژگىهايى است و هر كس نيز امكان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سليقه، شرايط شخصى و تجربه عملى خويش، داراى روش خاص و شخصى در حفظ قرآن باشد. ولى روش پيشنهادى نویسنده در این مقاله در حفظ قرآن، بر مبناى حفظ «تفكيكى» آيات، صفحات، سورهها و جزءهاى قرآن و سپس بر مبناى حفظِ «تركيبى» و تكرار آنها بر اساس قسمتهاى «سه» تايى ـ «سه» تايى است.
در این نوشته سعی شده است تا با 11 توصیه کوتاه به قرآن آموزان عزیز بخشی از تجارب آموزشی را گوش زد نماییم که خواندن آن خالی از لطف نخواهد بود :
برای حفظ قرآن، از همان ابتدای کار، نیت خود را رضایت پروردگار قرار دهید و هدفتان از فراگیری و حفظ قرآن، تنها خشنود کردن خداوند باشد، و امیدوار باشید که این عمل مسبّب رستگاری و راه بردن شما به بهشت برین الهی است.
با نظر به استقبالی که در کشور برای حفظ قرآن بوجود آمده است ، مربیان و اساتید حفظ می بایست سعی کنند تا کلاس حفظ قرآن از جایگاه رفیع خود دور نشده و دچار روزمرگی و تکرار نگردد ، در این راستا چند تذکر بیان می شود:
1- کلاس را با شور و نشاط برگزار کنید . برای ایجاد نشاط در کلاس می توانید از راه های زیر استفاده کنید : الف : ذکر صلوات، تواشیح کوتاه و شعارهای قرآنی.
ب : اختصاص چند دقیقه از وقت میانی کلاس به پرسیدن شماره آیات، ابتدای آیات بالا و پایین صفحه، بصورت تصادفی از همه یا ابتدای آیات بالا و پایین صفحه، بصورت تصادفی از همه یا تعدادی از شاگردان.
ج : برگزاری دوره ای کلاس در اتاق های دیگر یا خارج از فضای بسته اتاق.
اولین قدم درست خوانی و صحیح خوانی است . اینکه شما بتوانید صفحه مورد نظر را صحیح و بدون غلط بخوانید . صفحه را ابتدا خوب نگاه می کنیم و چند بار از روی آن می خوانیم برای درست خوانی بهتر است از نوار ترتیل استفاده کنیم . بعد از روخوانی به سراغ تفسیر و ترجمه لغات می رویم.
پس از سپری کردن این موارد از آیه اول شروع می کنیم به حفظ کردن عبارت به عبارت پیش می رویم چشمانمان را می بندیم و آن عبارت را تکرار می کنیم و به همین منوال پیش می رویم تا آیه تمام شودو بعد به سراغ آیه بعدی می رویم . آیه دوم را که حفظ کردیم دوباره برمیگردیم و از آیه اول شروع می کنیم و از حفظ آن را تلاوت میکنیم و بعد آیه دوم . زمانی که از حفظ بودن آن مطمین شدیم به آیه بعد می رویم واین روند را تا پایان صفحه ادامه می دهیم . از آنجا که آیات پایین صفحه کمتر تکرار میشود آیات را از پایین به بالا تکرار می کنیم.
یکی از مهارت های حفظ قرآن ، ایجاد ارتباط مفهومی بین آیات است ، به صورتی که اگر آیات قرآن را به دانه های تسبیح تشبیه کنیم ، مفهوم می تواند نقش نخ آن را داشته باشد که دانه ها را به ترتیب پشت سر هم ردیف کرده و هیچ گاه دانه ای از دانه دیگر جلو یا عقب نمی افتند.
خوب نقش دانستن ترجمه در حفظ قرآن ، چنین نقشی است ، به همین دلیل است که اگر کسی ترجمه قرآن و مفاهیم آن را بداند ، از حفظ بهتری برخودار است ، زیرا نیروی مفهوم ، آیات را به ترتیب در ذهن حافظ می آورد و کمتر اتفاق می افتد ، آیه ای را جا انداخته یا جلوتر یا عقب تر از آیه قبل و بعدش بخواند و این امتیاز ، جدای از امتیاز بزرگ عمل به قرآن است که حافظ با دانستن ترجمه و مفهوم می تواند ، زمینه عمل به قرآن را فراهم آورد.
ترفندهای پیش رفت در حفظ قرآن
1- برنامه ریزی : انسان در هیچ کارمهمی موفق نمی شود مگر آن که برنامه منظم ومدونی داشته باشد . اگر ساعت یا ساعات معینی را برای کار مقدس حفظ قرآن در نظر نگیرید این کار با اختلال مواجه می شود . پس حتما در قدم اول زمان معینی را برای حفظ در نظر بگیرید . بعد از نماز صبح ، قبل از ظهر، بعد از ظهر یا شب مهم نیست فقط امکان داشته باشد که منظم آن را ادامه دهید. اگر ساعتی را معین کنید که به هر علتی بعدها نتوانید از آن برای حفظ استفاده نمایید از برنامه نتیجه نخواهید گرفت . در مورد این که چه قدر از وقت خود را هر روز برای حفظ بگذارید ، بستگی به مقدار حفظ شما دارد . به طور طبیعی در اوایل حفظ وقت کم تری برای کار حفظ ، مرور 10 درس و مرور محفوظات گذشته لازم دارید ، اما با زیاد شدن محفوظات باید این وقت بیش تر شود.
.jpg)
برای شروع هر کاری احتیاج به لوازم و وسایلی داریم . حفظ قرآن نیز مستلزم وسایلی است که در ذیل بدان اشاره می کنیم .
• رفتن به کلاس حفظ گام موثری برای پیشرفت در حفظ قرآن می باشد . چه بسا افرادی هستند که رفتن به کلاس را شروع می کنند و بعد از چند جلسه سست شده و غیبت آنها در کلاس زیاد می شود این شروع یک آفت خیلی بزرگ در حفظ می باشد ، چون باعث می شود که از برنامه های کلاس عقب مانده و احتیاج به زمان بیشتری برای جبران آن نمایید در این زمان است که قرآن آموز دلسرد شده و حفظ را کنار می گذارد ؛ بنابراین اگر تصمیم جدی گرفته اید و مصمم هستید که حافظ کلام وحی شوید کلاس های حفظ خود را جدی بگیرید .
من علاقه زیادی به حفظ قرآن دارم اما امکان حضور در کلاس و استفاده از محضر استاد را ندارم . روشی را بفرمائید که بتوانم به وسیله آن در خانه قرآن حفظ کنم.
استاد و معلم در موفقیت شخص بسیار تاثیرگذار است به نحوی که به هیچ عنوان نمی توان از آن چشم پوشید. از فواید و آثار حفظ در کلاس و زیر نظر استاد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کلام امیر
کمترین حقی که از خدای سبحان بر گردن شماست
این که از نعمت های او در راه نافرمانی اش یاری نباید خواست .
عن الفضیل بن یسار عن ابی عبدالله (علیه السلام ) قال سمعته یقول : ان الذین یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران
** از فضیل بن یسار نقل شده که گفت: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می فرمود: همانا کسی که با قرآن همدم است و آن را با مشقت و کمی حافظه حفظ می کند دو اجر دارد**
ترجمه اصول کافی- ج 6 ص 407
