نشانه ها و علامات وقف در قرآن کریم
جهت راهنمای قاریان محترم قرآن کریم، توسط علمای قرائت و اهل فن علاماتی در کتب و رسم الخط بکار رفته است که به تعدادی از آنها اشاره می شود.
آموزش وقف و ابتدا
تعریف وقف و ابتدا
وقف و ابتدا، فن با ارزشی است که با شناخت آن، کیفیت ادای قرائت معلوم می شود، از این جهت که قاری در چه محل هایی باید وقف کند که معنا تمـام باشد، و از چـه جـاهایی باید شروع کند که معنا را مختل نسازد.
تعریف وقف، قطع و سکت
دیگری اصطلاح «وقف» در مقـابل «ابتـدا» قـرار دارد، ولی از آن جـا کـه ایــن واژه در مقـابل «قطـع» و «سکت» نیز بـه کار می رود، لازم است فرق آن ها را بیان کنیم.
در بین متقدمان، غالباً کلمات قطع و سکت نیز به معنای وقفْ استعمال شده است؛ به طور مثال، از شعبی خبر صحیحی نقل شده است که:
موارد وقف حسن و قبیح
ابن انباری در کتاب الایضاح، بابی را تحت عنوان «بابُ ذِکْرِ مَا لاَ یَتِمُّ الْوَقْفُ عَلَیْهِ» آورده است. ایشان در این باب بیش از سی مورد بر شمرده است که وقف بر آن ها تام نیست. از آن جا که ابن انباری وقوف را به تام، حسن و قبیح تقسیم کرده است، بنابراین، مواردی که از نظر او تام نیستند، یا حسن هستند و یا قبیح، اما طبق تقسیم وقف به اقسام چهار گانه تام، کافی، حسن و قبیح، باید بگوییم: این موارد که ابن انباری بر شمرده است، وقف بر آن ها به طور مسلم تام و کافی نیست؛ بنابراین یا قبیح است و یا حسن، و تعیین قبیح یا حسن بودن آن کاملاً به خصوصیت هر یک از موارد وابسته است. اگر عبارت موقوف علیها دارای معنای مفید و مورد نظر آیه باشد، وقف بر آن حسن، و اگر دارای معنای مفید نباشد و یا معنایش مورد نظر آیه نباشد، قبیح است.
مصادیق وقف لازم از وقف تام
آنچه در پی می آید برخی از مواردی هستند که وقف بر آنها لازم است و هم تام.
«وَ لاَ یَحْزُنْکَ قَوْلُهُمْ* اِنَّ الْعِزَّه للهِ جَمِیعاً». (یونس (۱۰) آیه ۶۵).
«فَلاَ یَحْزُنْکَ قَوْلَهُمْ* اِنَّا نَعْلَمُ مَا یَسِرُّونَ وَ مَا یُعْلِنُونَ». (یس (۳۶) آیه ۷۶).
وقف مطلق
و آن در جایی است که دو عبارت به گونه ای باشد که در آن، هم وقف بر عبارت اول و هم ابتدا به عبارت دوم، بسیار نیکو و پسندیده باشد، و در عین حال وصل آن نیز با مانعی مواجه نباشد.
وقف مطلق، تمام موارد وقف تام را به جز آن دسته که لازمند، در بر می گیرد.
مثال هایی از وقف مجوز لوجه
«اُولَئِکَ عَلَی هُدیً مِنْ رَبِّهِمْ* وَ اُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» . (بقره(۲) آیه ۵).
«خَتَمَ اللهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ وَ عَلَی سَمْعِهِمْ* وَ عَلَی اَبْصَارِهِمْ غِشَاوَهٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» . (همان، آیه ۷).
وقف ممنوع
تعریف جامع و مانعی از این وقف ارائه نشده است، ولی از مواردی در قرآن که طبق علایم سجاوندی، علامت «لا» قرار داده شده فهمیده می شود که این وقف، اعم از وقف قبیح است؛ چرا که در بسیاری از موارد که وقف حسن است، این علامت نهاده شده است، و حتی در بعضی موارد از وقف کافی نیز، از این علامت استفاده شده است.
مبنای تقسیم وقف به تام،کافی،حسن و قبیح
رابطه لفظی و معنوی مبنای اصلی تقسیم بندی مذکور است.لذا شایسته است که قبل از هر چیز مراد از بین دو رابطه را روشن سازیم.مراد از رابطه معنوی بین دو عبارت آن است که دو عبارت از نظر معنا و موضوع به هم وابسته باشند.به طور مثال آیات ۲ و ۵ سوره بقره از نظر معنا با هم ارتباط دارند زیرا همه آنها درباره متقین و شرح حال آنهاست.
اقسام وقف
مشهورترین تقسیم بندی،تقسیم وقف به اقسام چهارگانه تام (مختار)،کافی (جایز)،حسن (مفهوم)، و قبیح (متروک) است.ظاهرا اولین کسیکه این تقسیم بندی را ارائه داده ابو جعفر احمد بن اسماعیل بن نحاس است که دارای کتابی با نام القطع و الائتناف در وقف و ابتداست.بعدا عثمان بن سعید دانی صاحب کتاب المکتفی نیز از ایشان پیروی کرده است.سپس این نحو تقسیم بندی در میان قراء و علمای علم قرائت رواج پیدا کرد اکنون نیز به عنوان رایج ترین شیوه مطرح است.
ملاک و معیار وقف
درباره اینکه چه چیزی می تواند به عنوان ملاک یا ملاکهای وقف مطرح باشد به طور کلی سه نظریه به شرح زیر قابل طرح است.
مقدمه وقف و ابتدا
وقف و ابتدا از فنون مهم قرائت قرآن است.همان طور که حضرت علی علیه السلام فرمودندآن، یکی از دو رکن ترتیل قرآن می باشد.قاری قرآن با شناخت این فن جای وقف و ابتدا در آیات قرآن را می شناسد و با توقف و ابتدای بجا باعث تقطیع و تغییر معانی قرآن نمی شود.قاری قرآن باید بتواند جمله ها و عبارت ها را از هم بازشناسد تا بر جای نیکو وقف کند و از جای نیکو مجددا قرائت را آغاز کند.علمای قرائت در گذشته به این فن توجه کافی مبذول داشته،به طوری که بسیاری از قاریان مشهور از جمله قرای سبعه در این زمینه دارای تألیف بوده اند.
کلام امیر
کمترین حقی که از خدای سبحان بر گردن شماست
این که از نعمت های او در راه نافرمانی اش یاری نباید خواست .
سایر بخش های سایت
نور علی نور
عن الفضیل بن یسار عن ابی عبدالله (علیه السلام ) قال سمعته یقول : ان الذین یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران
** از فضیل بن یسار نقل شده که گفت: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می فرمود: همانا کسی که با قرآن همدم است و آن را با مشقت و کمی حافظه حفظ می کند دو اجر دارد**
ترجمه اصول کافی- ج 6 ص 407
